Η περίφραξή της και οι παράνομες απορρίψεις αποβλήτων
την έχουν μεταβάλει σε κλειστή δεξαμενή, με αποτέλεσμα να έχει νεκρωθεί ο
φυσικός μηχανισμός καθαρισμού της
Η Παμβώτιδα,
μία λίμνη ηλικίας 5 εκατ. ετών, έχει πλέον μετατραπεί σε μια κλειστή δεξαμενή
και έχει γίνει αποδέκτης του ρυπαντικού φορτίου του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων
Σε...
μπανιέρα έχουν μετατρέψει οι ανθρώπινες παρεμβάσεις τη λίμνη Παμβώτιδα, καθώς
τα αναχώματα διέκοψαν την επικοινωνία της ιστορικής λίμνης των Ιωαννίνων με τα
ασβεστολιθικά πετρώματα.
Πριν
κατασκευαστούν τα αναχώματα, τα νερά της λίμνης ταξίδευαν μέσα από τις μεγάλες
σπηλιές που σχηματίζουν τα καρστικά πετρώματα του όρους Μιτσικέλι και αυτός
ήταν και ο φυσικός μηχανισμός καθαρισμού της υδρολογικής λεκάνης της.
Η λίμνη
Παμβώτιδα είναι ηλικίας 5 εκατ. ετών και μετά την Οχρίδα είναι η δεύτερη
παλαιότερη λίμνη της Ευρώπης. Σήμερα είναι μια κλειστή δεξαμενή και ο αποδέκτης
του ρυπαντικού φορτίου του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων.
 |
| Σήμερα η Παμβώτιδα είναι μια ρηχή λίμνη με έκταση 22 τ. χιλιόμετρα και μέσο βάθος 4 μέτρα, ενώ τα πράσινα νερά της αναδίνουν δυσοσμία, κυρίως το καλοκαίρι. |
Παράνομες
απορρίψεις αποβλήτων από βυτιοφόρα, κτηνοτροφικές και βιομηχανικές μονάδες
υποβαθμίζουν το οικοσύστημα, το οποίο επιβαρύνεται και από τα υπολείμματα
φυτοφαρμάκων, αλλά και από το γεγονός ότι τμήματα της πόλης δεν έχουν συνδεθεί
με το αποχετευτικό δίκτυο.
Το
αποτέλεσμα είναι ότι, εξαιτίας της ρύπανσης και της περίφραξής της, για να μην
υπάρχουν απώλειες υδάτων, η λίμνη πάσχει από ευτροφισμό (υπερανάπτυξη της
χλωρίδας ενός υδάτινου οικοσυστήματος εξαιτίας της απόρριψης σ' αυτό
απορριμμάτων σε μεγάλες ποσότητες, με συνέπεια τη μεγαλύτερη κατανάλωση
οξυγόνου που καθιστά αδύνατη την ανάπτυξη υδρόβιων ζώων), φαινόμενο που
οξύνεται από τα λύματα.
 |
| Για πάνω από 50 χρόνια γίνεται περιμετρική οικοπεδοποίηση και χτίζονται σπίτια σχεδόν μέσα στη λίμνη |
Ο
ευτροφισμός θα αντιμετωπιζόταν εάν δεν είχαν γίνει τόσες καταστροφικές παρεμβάσεις
και ήταν δυνατή η εκτόνωση της λίμνης, οπότε οι μικροοργανισμοί που «τρώνε» το
οξυγόνο θα εκτονώνονταν στα τριγύρω υγρολίβαδα. Αλλά ο όγκος νερού που
διοχετευόταν στα υγρολίβαδα έχει περιοριστεί δραστικά, λόγω της άρδευσης των
καλλιεργειών.
Οικοπεδοποίηση
Τα τελευταία 50 χρόνια έχει παρατηρηθεί μείωση του όγκου των νερών της, που
οφείλεται κυρίως στην περιμετρική οικοπεδοποίησή της. Την ίδια ώρα, το θεσμικό
πλαίσιο προστασίας της δεν έχει ξεκαθαριστεί, αφού η έκδοση του σχετικού Π.Δ.
εκκρεμεί 10 χρόνια. Η χρηματοδότηση του Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας
έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον, αλλά η εκταμίευση των
κονδυλίων καθυστερεί.
Σήμερα η
Παμβώτιδα είναι μια ρηχή λίμνη με έκταση 22 τ. χλμ., μέσο βάθος 4 μ. και
μέγιστο 9 μ. Τα πράσινα νερά της αναδύουν δυσοσμία. Παλαιότερα επικοινωνούσε με
τη γειτονική λίμνη Λαψίστα με ένα αβαθές έλος, διανθισμένο με μικρές νησίδες
και ήταν ένα οικοσύστημα μεγάλης οικολογικής αξίας για ψάρια (δρόμοι
μετακίνησης χελιού), αμφίβια, υδρόβια ερπετά, πουλιά και θηλαστικά.
«Η
αποξήρανση της Λαψίστας τη δεκαετία του 1960 αποτέλεσε την πρώτη καταστροφική
παρέμβαση, η οποία ολοκληρώθηκε το 1970-71 όταν κατασκευάσθηκε ανάχωμα πέριξ
της Παμβώτιδας, μεταβάλλοντάς τη σε κλειστή δεξαμενή για τις ανάγκες της άρδευσης»,
εξηγεί ο πρόεδρος του Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας κ. Πέτρος Τσουμάνης.
«Λόγω του
αναχώματος η λίμνη απώλεσε τις ρηχές εκτάσεις της και τα παροδικά
πλημμυριζόμενα υγρά λιβάδια της, δηλαδή τους σημαντικότερους βιότοπούς της, ενώ
αποκόπηκε και η επικοινωνία με τις καρστικές πηγές και τις καταβόθρες της
λίμνης.
Για να
θεραπευτεί και να επανέλθει στην κατάσταση στην οποία βρισκόταν μερικές
δεκαετίες πριν, θα πρέπει να περιοριστεί δραστικά η ρύπανσή της. Θα πρέπει να
σταματήσουν οι παράνομες απορρίψεις αποβλήτων στη λίμνη και να συνδεθούν με το
αποχετευτικό δίκτυο οι περιοχές της πόλης των Ιωαννίνων που εξυπηρετούνται τώρα
με βόθρους».
Η πρόταση
του φορέα διαχείρισης
Δημιουργία οικολογικών πάρκων με μεγάλες λιμνοδεξαμενές
«Σημαντικό
μερίδιο στη ρύπανση της λίμνης», σύμφωνα με τον κ. Πέτρο Τσουμάνη, «έχουν οι
κτηνοτροφικές μονάδες και πιθανώς κάποιες βιομηχανίες του λεκανοπεδίου
Ιωαννίνων, που διοχετεύουν τα λύματά τους σε χειμάρρους.
Μέσω αυτών,
με τις πολλές βροχές, τα λύματα καταλήγουν στη λίμνη.
Επίσης τα
λιπάσματα που ρίχνονται στις αγροτικές καλλιέργειες περιμετρικά της λίμνης
Παμβώτιδας, γεγονός που φυσικά δεν απαγορεύεται, με τις βροχές οδηγούνται στη
λίμνη.
Ετσι, ουσίες
όπως ο φώσφορος και τα νιτρικά άλατα διευκολύνουν την ανάπτυξη ευτροφισμού. Για
τα όμβρια ύδατα της πόλης θα πρέπει να κατασκευαστεί περιμετρικός αγωγός που θα
τα συλλέγει και θα τα διοχετεύει εκτός λίμνης».
Ο Φορέας
Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας προγραμματίζει την κατάρτιση ειδικής μελέτης για
τα αναχώματα και για τον περιορισμό του ρυπαντικού φορτίου των τάφρων, οι
οποίες καταλήγουν πίσω από αυτά.
Η δημιουργία
οικολογικών πάρκων, με μεγάλες λιμνοδεξαμενές όπου θα γίνεται κατακράτηση
φερτών υλικών και καθίζηση ρυπαντικών στοιχείων θα βοηθήσει προς αυτήν την
κατεύθυνση.
«Η τμήση των
αναχωμάτων είναι ένα έργο μεγάλης σπουδαιότητας για τη βιωσιμότητα του
οικοσυστήματος, διότι με αυτόν τον τρόπο θα επανέλθουν οι υγρολιβαδικές
εκτάσεις.
Οσον αφορά
τον δρόμο από Αμφιθέα προς Λογγάδες, πρέπει να υπάρξει αντικατάσταση των
επιχωμάτων αδιαπέραστων υλικών με τα οποία έχει κατασκευαστεί, με βραχώδη
διαπερατά υλικά.
Για το
ανάχωμα στην Αμφιθέα, κύριο ρόλο θα παίξει η ανταλλαγή των ιδιοκτησιών, ώστε να
γίνει πράξη η απευθείας σύνδεση των πηγών της περιοχής με τη λίμνη».
Βαρύ τίμημα
Της έκοψε το οξυγόνο η αποξήρανση της Λαψίστας
Εξαιτίας των
αναχωμάτων, η Παμβώτιδα σήμερα έχει απολέσει και τους φυσικούς μηχανισμούς
αυτοκαθαρισμού της. Παλιότερα υπήρχαν όχθες στις οποίες με τον κυματισμό
έβγαινε στην άκρη ένα μέρος της ρύπανσης, αλλά περιορίστηκαν σημαντικά με τη
δημιουργία δύο μεγάλων αναχωμάτων, από την ακτή Μιαούλη μέχρι την Κατσικά και
από την Αμφιθέα μέχρι τους Λογγάδες. Ενώ ένα ακόμη ανάχωμα απέκοψε την
επικοινωνία των υδάτων της λίμνης με το Ορος Μιτσικέλι.
Εμπόδιο
Οπως επισημαίνει ο κ. Τσουμάνης: «Το ανάχωμα πάνω στο οποίο διέρχεται η
επαρχιακή οδός που συνδέει την Αμφιθέα με τις Λογγάδες, δεν αφήνει το νερό της
λίμνης να επικοινωνήσει με το βουνό.
Σ' αυτό
υπήρχαν αμφίδρομες πηγές, οι οποίες την εμπλούτιζαν, ενώ υπόγεια διοχετεύονταν
και δικά της νερά σ' αυτές.
Η
συγκεκριμένη επικοινωνία έχει εν μέρει αποκατασταθεί, καθώς σήμερα
διοχετεύονται νερά πηγών στη λίμνη μέσω αντλιών, ενώ έχουν κατασκευαστεί και
οχετοί που επιτρέπουν στη λίμνη να διεισδύει στο βουνό.
Παρόλα αυτά,
είναι γεγονός ότι η φυσική σύνδεση του παρελθόντος έχει αποκοπεί και δεν μπορεί
να αναπληρωθεί απολύτως με τεχνητά μέσα.
Στο
παρελθόν, η Παμβώτιδα αυτοκαθαριζόταν χάρη στη λίμνη της Λαψίστας. Σ' αυτήν
διοχετευόταν ένα μεγάλο μέρος των υδάτων της, με αποτέλεσμα η λίμνη να
"εκτονώνεται", καθώς απαλλασσόταν, για παράδειγμα, από τον
ευτροφισμό.
Με την
αποξήρανση της Λαψίστας το υδάτινο αυτό δυναμικό δεν έχει πλέον καμία άλλη
διέξοδο».
SOS για τον
σπάνιο βιότοπο
Αμεσα μέτρα για τη διάσωση της ορνιθοπανίδας
Η
ορνιθοπανίδα της ευρύτερης περιοχής της λίμνης Παμβώτιδας παραμένει σε μεγάλο
βαθμό άγνωστη, αφού λίγες καταγραφές έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία 10 με
15 χρόνια.
Η λίμνη έχει
ενταχθεί στις «Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ευρώπης» (ΙΒΑ 070) και στο
δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA (GR2130005).
Σύμφωνα με
έκθεση του «Δικτύου Υπεύθυνων Παρακολούθησης Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά»
της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ο συνολικός αριθμός ειδών πουλιών
ανέρχεται στα 171, εκ των οποίων δύο νέα είδη καταγράφηκαν αυτή την άνοιξη
(αργυροπελεκάνος και γελογλάρονο). Από αυτά, 41 είδη ανήκουν στο Παράρτημα Ι
της Κοινοτικής Οδηγίας 79/409 (εκ των οποίων 22 μεταναστευτικά) που προβλέπει
«να ληφθούν άμεσα μέτρα στον βιότοπό τους για τη διατήρησή τους».
Απειλούνται
Στην Παμβώτιδα αναπαράγονται 3 από τα 10 είδη της χώρας μας που απειλούνται
παγκοσμίως με εξαφάνιση, δηλαδή η βαλτόπαπια και η λαγγόνα στους καλαμώνες της
λίμνης, καθώς και το κιρκινέζι στα παλαιά σπίτια της πόλης.
Απαντώνται
επίσης περιστασιακά ακόμη δύο παγκοσμίως απειλούμενα είδη που φωλιάζουν σε
γειτονικές περιοχές, ο αργυροπελεκάνος και ο ασπροπάρης, ενώ είδος με
προτεραιότητα για διατήρηση στην Ευρώπη, που φώλιαζε εδώ παλαιότερα, είναι ο
ήταυρος.
Τέλος, δύο
είδη που απειλούνται με εξαφάνιση από την Ελλάδα, ο μαυροπελαργός και ο τσίφτης
χρησιμοποιούν περιστασιακά τη λίμνη.
Οι ρηχές
εκτάσεις της λίμνης μαζί με τους καλαμιώνες αποτελούν κρίσιμο τόπο για την
αναπαραγωγή, το φώλιασμα, την εκκόλαψη και κυρίως για την τροφοληψία πτηνών και
ψαριών. Η αδυναμία της φυσικής αναπαραγωγής των ψαριών σήμανε την άμεση μείωση
των πληθυσμών τους.
Σήμερα από
τα 20 είδη ψαριών η παρουσία των 6 εξαρτάται αποκλειστικά από τους τεχνητούς
εμπλουτισμούς.
Ενδημικά είδη
Για το ενδημικό είδος ψαριού τσίμα οι αλόγιστες ανθρώπινες επεμβάσεις δεν έχουν
επιστροφή. H «μαρίδα της λίμνης» ψαρευόταν σε τόνους, όμως την τελευταία
δεκαετία έχει πιθανότατα εξαφανισθεί.
Προς την
ίδια τύχη οδεύει και το ενδημικό ορθόπτερο chorthippus lacustris, η κατανομή
του οποίου σε ολόκληρο τον πλανήτη περιορίζεται στα υγρά λιβάδια περιφερειακά
της λίμνης των Ιωαννίνων, στον υγρότοπο γύρω από το μουσείο κέρινων ομοιωμάτων
του Βρέλλη και στην περιοχή της Λιμνοπούλας Παραμυθιάς.
Τα τελευταία
50 χρόνια εκτιμάται ότι έχει χάσει το 85-99% του βιοτόπου της, καθώς τα υγρά
λιβάδια μπαζώνονται.
Καθυστέρηση
Το θεσμικό πλαίσιο προστασίας της λίμνης δεν έχει ξεκαθαριστεί και αυτό το
κώλυμα δεν επιτρέπει στον Φορέα Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδας να επιτελέσει το
έργο του και όπως μας είπε ο πρόεδρος του φορέα, μηχανικός Χωροταξίας και
Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πέτρος Τσουμάνης: «Το Προεδρικό Διάταγμα είναι
απαραίτητο να προχωρήσει, για να κατοχυρώσει τόσο τη θεσμική υπόσταση του φορέα
όσο και να προάγει τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών.
Σε πρόσφατη
συνάντηση που είχα με τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος, με
διαβεβαίωσαν ότι η έκδοση του Π.Δ. θα επισπευσθεί. Δεν γίνεται να συζητάμε
συνέχεια για κάποιο σχέδιο και να μην υλοποιείται. Επίσης το ΥΠΕΚΑ δεσμεύτηκε
για την άμεση εξόφληση των εργαζομένων του φορέα, οι οποίοι είναι απλήρωτοι εδώ
και εννέα μήνες».
ΔΙΟΝΥΣΙΑ
ΛΑΓΙΟΥ
