Στην Ελλάδα, «στο βωμό της ανάπτυξης καταστρέφουμε το περιβάλλον»

της Marie Astier, “Reporterre, le qiotidien de l’ ecologie”

20 Ιαν. 2015

«Στο βωμό της ανάπτυξης, είναι πολύ εύκολο να καταστρέφουμε το περιβάλλον», λέει ο Καμίλο, κάτοικος της Βωβούσας. Αυτό το ελληνικό χωριό παλεύει ενάντια σε ένα έργο κατασκευής υδροηλεκτρικού φράγματος που δύναται να καταστρέψει το ιδιαίτερο Εθνικό Πάρκο της Βορείου Πίνδου.

Η Ελλάδα επανέρχεται στο προσκήνιο  των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Αιτία; Οι εκλογές της 25^ης Ιανουαρίου που θα μπορούσαν να «ταρακουνήσουν» την νεοφιλελεύθερη Ευρώπη. Η άρχουσα τάξη «τρέμει» τη νίκη του κόμματος της αριστεράς ΣΥΡΙΖA, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα κόμματα της αριστεράς και του οικολόγους.

Το περασμένο φθινόπωρο, το Reporterre αφιέρωσε δύο εβδομάδες και επισκέφθηκε τους Έλληνες. Πήγε στα «καφενεία» για να ακούσει τις ιστορίες τους, για την καθημερινότητά, τα άγχη και τις ελπίδες τους. Μας διηγήθηκαν ότι όσοι δεν είναι ακόμα στην ανεργία, ο μισθός τους έχει μειωθεί το λιγότερο κατά το ένα τρίτο. Ένα τρίτο, είναι επίσης και το ποσοστό του πληθυσμού που δεν έχει πλέον κοινωνική ασφάλιση. Κάποιοι είναι ήδη αντιμέτωποι με το άγχος ενός άδειου ψυγείου ή του συσσιτίου.

Και σε ότι αφορά στην οικολογία; Τα πράγματα δεν πάνε καθόλου καλά.

Ρεπορτάζ, Βωβούσα (Ελλάδα)

Το καθαρό νερό τρέχει στα βότσαλα κάνοντας έναν συνεχή, γαργαριστό ήχο. Στο μαύρο χώμα της όχθης αγκυροβολούν ψηλά πεύκα. Μερικές ακτίνες του ήλιου ξεγλιστρούν ανάμεσα στα κλαδιά τα οποία φτάνουν πάνω από τριάντα μέτρα. Υπάρχουν δέντρα που ξεπερνούν τα δύο μέτρα σε διάμετρο και μετρούν 400, ίσως και 700 χρόνια ζωής.

Τα ειδυλλιακά τοπία των ελληνικών παραλιών με τα λευκά σπίτια είναι αρκετά μακρυά. Εδώ, στο τέλος του φθινοπώρου, τα βουνά είναι καλυμμένα με χρωματιστό δάσος ως εκεί που βλέπει το μάτι. Το σκούρο πράσινο των κωνοφόρων σμίγει με τις πορτοκαλοκόκκινες αποχρώσεις της οξιάς.

Βρισκόμαστε στο Εθνικό Πάρκο της Βόρειας Πίνδου, στα νοτιοδυτικά της Ελλάδας, όχι πολύ μακρυά από τα αλβανικά σύνορα. Μερικά βουνά έχουν ύψος πάνω από δύο χιλιάδες μέτρα, υποδεικνύοντας στην καρδιά του πάρκου, το δάσος της Βάλια Κάλντα.

Εκπληκτική βιοποικιλότητα

Ο τόπος είναι σχεδόν μοναδικός στην Ευρώπη, μιας και παρέχει καταφύγιο σε πληθώρα θηλαστικών, όπως η καφέ αρκούδα, ο λύκος, ο λύγκας, ο αίγαγρος και άλλα. «Είμαστε ένας από τους βασικούς τόπους προστασίας της καφέ αρκούδας στην Ευρώπη», εξηγεί ο Αντώνης ο οποίος είναι φύλακας του Εθνικού Πάρκου. «Εδώ πέφτουν σε χειμερία νάρκη μιας και υπάρχουν πολύ λίγοι άνθρωποι το χειμώνα.» Αποτελεί μία από τις τελευταίες σχεδόν ανέγγιχτες από τον άνθρωπο περιοχές στην Ευρώπη.

Ο φύλακας στέκεται μπροστά από ένα πεύκο του οποίου ο κορμός έχει μια μεγάλη τρύπα: «Εδώ, εντοπίζονται οκτώ είδη τρυποκάρυδου, το πιο μεγάλο από τα οποία είναι ο μαύρος τρυποκάρυδος.» Ακόμη και σε επίπεδο ορνιθολογίας, αυτό το μέρος είναι καταπληκτικό. Παρατηρούμε το βασιλικό αετό, τον αυτοκρατορικό αετό, ξεφτέρια, γεράκια ακόμη και «ένα ζευγάρι αιγυπτιακού γύπα», αναφέρει περήφανα ο Αντώνης. Συνυπάρχουν εδώ η χλωρίδα και πλήθος ενδημικών ειδών.

«Διαθέτουμε ένα οικοσύστημα πολύ ιδιαίτερο άρρηκτα συνδεδεμένο με το πεύκο και τη μαύρη πέτρα, τον οφίτη. Τα πάντα παίρνουν ζωή από το ποτάμι, σαν να είναι αυτό το αίμα τους. Αν αυτό εξαφανισθεί, θα χαθεί μαζί του και κάθε μορφή ζωής», λέει ανήσυχα ο φυσιολάτρης. Μας δείχνει μια μεγάλη πέτρα στη μέση του ποταμιού: «Από εκεί θέλουν να ξεκινήσουν το έργο…»

Ένα «μεγάλο έργο»

Αυτό το έργο αποβλέπει στην κατασκευή ενός φράγματος στον Αώο. Θα εγκατασταθούν αντλίες και σωλήνες που θα ανεβάζουν το νερό για τα 400 μέτρα, μέσα από 9 χιλιόμετρα διαδρομής μέσα στο βουνό για να φτάσουν στη λίμνη, στις πηγές του ποταμού Αώου. Στη συνέχεια, αυτό το νερό θα ρίχνεται 700 μέτρα στον Άραχθο κι από κει στην πόλη των Ιωαννίνων, πρωτεύουσα της Ηπείρου. Δύο - τρεις υδροηλεκτρικοί σταθμοί θα κατασκευασθούν κατά μήκος της διαδρομής του νερού.

«Είναι ένα μεγάλο έργο», λέει με χαρά ο Σταύρος Καλογιάννης, υποψήφιος βουλευτής με τη Νέα Δημοκρατία στην περιοχή, ο οποίος φέρει την ευθύνη του έργου σε συνεργασία με δύο εταιρίες· την ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, μία θυγατρική της μεγαλύτερης κατασκευαστικής εταιρίας στην Ελλάδα η οποία ανήκει στον μεγαλοεπιχειρηματία των μέσων μαζικής ενημέρωσης Φώτη Μπόμπολα και τη ΔΕΗ Ανανεώσιμες, μία θυγατρική της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ), πλέον ιδιωτικοποιημένη.

Μα παρόλα τα σχέδια, ένα μικρό χωριό πάντα θα αντιστέκεται: η Βωβούσα, σε απόσταση περίπου μιάμισης ώρας από τα Ιωάννινα κα με πληθυσμό περίπου σαράντα μονίμων κατοίκων το χρόνο. Είναι ηλικιωμένοι και λίγοι νέοι που ζουν εκεί από την ξυλεία το χειμώνα και τον τουρισμό το καλοκαίρι.

«Πιο παλιά, η ξυλεία πουλιόταν στη ΔΕΗ για να κατασκευαστούν οι κολώνες», διηγείται ο Δημήτρης που κατάγεται από το χωριό. «Αλλά βρήκαν φθηνότερη ξυλεία στη Ρωσία και τώρα το ξύλο του πεύκου χρησιμοποιείται για την κατασκευή επίπλων, παραθύρων και πατωμάτων.» Αυτός ο νέος εργάζεται στα Ιωάννινα αλλά επιστρέφει κάθε σαββατοκύριακο στη Βωβούσα, αντιμετωπίζοντας τη νυχτερινή οδήγηση με ταχύτητα 40χλμ/ώρα αφού οι δρόμοι είναι ελικοειδείς και κακοσυντηρημένοι.

«Η φωνή του Αώου»

«Είναι ιδιαίτερο ελληνικό χωριό» υπογραμμίζει, «το μοναδικό που διασχίζεται από ποταμό και που για αυτό διαθέτει κι ένα γεφύρι το οποίο ενώνει τα δύο τμήματα του χωριού.» Αντίθετα με τη Γαλλία, «τα χωριά στην Ελλάδα είναι πάντα χτισμένα στη μία όχθη του ποταμού, ή αλλιώς αποτελούν δύο χωριά αντίπαλα» αναφέρει ο Δημήτρης.

Από το ποτάμι πήρε την ονομασία του το χωριό, καθώς Βωβούσα σημαίνει «η φωνή του Αώου». Στην κορυφή του καταφυγίου ένας ηλικιωμένος άντρας, ο Αθανάσιος, πίνει γουλιά γουλιά τον καφέ του κοιτώντας το νερό να κυλά. «Αυτή τη στιγμή, λείπει περίπου τον ένα τρίτο του νερού σε σχέση με πιο παλιά», παρατηρεί. «Και το καλοκαίρι μένει το μισό.»

Αυτό συνέβη με την κατασκευή του πρώτου υδροηλεκτρικού φράγματος, το οποίο αντλώντας κατευθείαν νερό από τις πηγές του Αώου, έχει μειώσει το υδάτινο απόθεμα εδώ και τριάντα χρόνια. «Αφού, το ποτάμι έχει λιγότερο απόθεμα και το νερό είναι λιγότερο καθαρό από ότι παλιότερα», παραπονιέται ο Δημήτρης, «μπορούμε να δούμε πράσινα ίχνη. Κάθε χρόνο χειροτερεύει. Αν δεν χιονίσει ή βρέξει αρκετά το χειμώνα, δεν υπάρχει αρκετό απόθεμα για να «ξεπλυθεί» ο ποταμός. Και το καλοκαίρι, κάποιος μέρες, δεν υπάρχει αρκετό νερό ούτε για να φτάσει  έως τα σύνορα με την Αλβανία.» Στην Αλβανία το ποτάμι διανύει τη μεγαλύτερη διαδρομή.

Ο βουλευτής Σταύρος Καλογιάννης υποστηρίζει σε ό,τι αφορά στους εν λόγω πολίτες πως πρέπει να δείξουν περισσότερη αλληλεγγύη προς αυτούς των Ιωαννίνων. Μιας και το νερό του Αώου θα βοηθήσει να καθαρίσει η λίμνη της πόλης, η οποία είναι ρυπασμένη έχοντας υπηρετήσει για χρόνια ως χώρος απόθεσης αποβλήτων νερών. Θα βοηθήσει επίσης στην άρδευση των καλλιεργειών στα χωράφια ή ακόμη πιο απλά θα τροφοδοτήσει με καθαρό και πόσιμο νερό την περιοχή. Τέλος, τα μικρά υδροηλεκτρικά εργοστάσια θα μπορέσουν να ρίξουν τη τιμή του ηλεκτρισμού για όλους, χωρίς διακρίσεις.

«Δεν είναι κάτι παραπάνω από ένα μικρό σωλήνα στο βουνό, έργο το οποίο έχει ήδη εγκριθεί από δέκα διαφορετικά υπουργεία», συνεχίζει. «Επίσης αποτελεί συνυπευθυνότητα της ΔΕΗ Ανανεώσιμες, δεν μπορεί παρά να είναι έργο φιλικό προς το περιβάλλον!».

«Στην Ελλάδα της κρίσης , μπορείτε να κάνετε ότι θέλετε»

Ωστόσο, το Εθνικό Πάρκο της Βόρειας Πίνδου ανταποκρίθηκε αρνητικά. «Στην Ελλάδα της κρίσης, μπορεί κανείς να κάνει ό,τι θέλει», λέει με φόβο ο Αντώνης. «Οι εταιρίες δεν απαιτούν κάτι, θέλουν όμως να πάρουν το νερό. Λένε πως όλο αυτό θα αποφέρει καλύτερη οικονομία στην περιοχή, αλλά είναι λάθος, μιας κι εδώ εμείς ζούμε από τον τουρισμό και το δάσος και αυτοί θέλουν να τα καταστρέψουν.»

Η ίδια η κατασκευή θα αποφέρει μόνο καταστροφές σύμφωνα με το Δημήτρη: «Είμαι πολιτικός μηχανικός. Θέλουν να τοποθετήσουν σωλήνες στη μέση ενός εθνικού φυσικού πάρκου. Για να γίνει αυτό, είναι σίγουρο ότι θα πρέπει να κοπούν δέντρα, να διανοιχθούν δρόμοι… δε θα είναι απλώς κάτι σωλήνες ανάμεσα στα δέντρα».

Επίσης, όταν κατασκευασθεί, η  φύση της χρήσης της εγκατάστασης δεν έχει γίνει σαφής για τους κατοίκους του χωριού. Ένας καθηγητής του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων εξηγεί ότι το νερό του Αώου δεν είναι ίδιας σύστασης με αυτό των Ιωαννίνων, γεγονός που περισσότερο θα έβαζε σε κίνδυνο καταστροφής το οικοσύστημα της λίμνης παρά θα την καθάριζε.

 «Επιπροσθέτως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι παράνομη η μεταφορά νερού από μια λεκάνη απορροής σε μιά άλλη», αναφέρει ο Αντώνης. «Τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια θα παράγουν πολύ λίγη ποσότητα ρεύματος και δεν υπάρχει ανάγκη για περισσότερη ενέργεια.» Και σε ό,τι αφορά στις ανάγκες των καλλιεργειών, ο Δημήτρης συνοψίζει με μία φράση «ο Αώος δεν μπορεί να δώσει άλλο νερό».

Αυτό που μετράει είναι το εργοτάξιο.

Βασικά, όλοι οι κάτοικοι του χωριού το παραδέχονται, δεν έχουν καταλάβει ακριβώς γιατί ο βουλευτής Σταύρος Καλογιάννης θέλει τόσο αυτό το έργο. «Όταν αποδείξαμε ότι αυτό το έργο δεν θα καθαρίσει τη λίμνη, τότε μας είπε πως θα χρησιμοποιηθεί από τους κατοίκους των Ιωαννίνων» αναφέρει ο Καμιλό, και αυτός με καταγωγή από τη Βωβούσα και ξάδερφος του Δημήτρη. «Όταν είπαμε ότι δεν υπάρχει ανάγκη υδροηλεκτρικών εργοστασίων, απάντησε ότι θα είναι πολύ μικρά. Αλλά και  σε αυτή τη περίπτωση γιατί να κατασκευαστούν;» διερωτάται και πάλι.

Ο Αντώνης, ο φύλακας του πάρκου, κάνει μία σκέψη: «Θέλουν αυτό το νερό γιατί είναι πολύ καθαρό. Θα εμφιαλώνουν για να το πουλάνε στον κόσμο. Άλλωστε δύο από τις μεγαλύτερες μονάδες εμφιάλωσης νερού της Ελλάδος είναι εγκατεστημένες στη περιοχή.»

Μία άλλη πιθανότητα είναι να μην έχει αξία το νερό αυτό καθ’ αυτό ως αγαθό αλλά η κατασκευή του εργοταξίου. Σε καιρούς κρίσης που οι εταιρίες κατασκευής έχουν αναδουλειά κάθε είδους κατασκευή αναλαμβάνεται πρόθυμα ειδικά αν είναι κάπως περίπλοκη όπως στην περίπτωση δασικής περιοχής όπου θα μπορούν να δικαιολογηθούν εργασίες μακράς διαρκείας.

Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τους κατοίκους του χωριού, ο Σταύρος Καλογιάννης δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την υλοποίηση του έργου. «Είναι πολιτικός μηχανικός, σαν τον πατέρα του. Το δικό τους γραφείο έχει πραγματοποιήσει τη μελέτη για αυτό το έργο. Αν πραγματοποιηθεί θα βγουν χωρίς αμφιβολία κερδισμένοι» υποψιάζεται ο Καμίλο. Ο Σταύρος Καλογιάννης αρνείται οποιοδήποτε οικονομικό όφελος.

«Στο όνομα της ανάπτυξης, είναι πολύ εύκολο να καταστρέφεις το περιβάλλον»

«Βασικά, ανακινείται συχνά αυτό το έργο», συνεχίζει ο Καμίλο. «Μέχρι σήμερα καταφέραμε να δημιουργήσουμε πολλά αναχώματα. Αλλά η κρίση δημιουργεί ένα ευνοϊκό πλαίσιο για να ξαναμπεί το θέμα προς συζήτηση.»

Αυτή τη φορά, υπάρχει κίνδυνος η μάχη για την προστασία του ποταμού να είναι σκληρή, αναφέρει ο Αντώνης. «Σήμερα, στο όνομα της ανάπτυξης και της οικονομίας, είναι πολύ εύκολο να καταστρέψουμε το περιβάλλον. Αυτού του είδους τα προβλήματα υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα…». Οι κάτοικοι της Βωβούσας δημιούργησαν την Κίνηση Πολιτών «Protect Aoos», και οργανώνουν από το προηγούμενο καλοκαίρι ένα ετήσιο φεστιβάλ, ώστε να διαφημίσουν το θέμα με το ποτάμι και το χωριό τους.

Μία νομική δράση, υποστηριζόμενη από το WWF Ελλάδας, πραγματοποιήθηκε ενώπιον του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Επίσης μια ακρόαση στο Συμβούλιο της Επικρατείας που όμως αναβλήθηκε για τον Φεβρουάριο, μιας και η ελληνική κυβέρνηση και το Υπουργείο Περιβάλλοντος δεν προσκόμισε τη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων της κατασκευής του έργου.

Το τελευταίο καλοκαίρι, ο Δημήτρης οργάνωσε ένα  μεγάλο αγώνα ποδηλατοδρομίας στο βουνό με μεγάλη επιτυχία. Η προοπτική της νίκης του ΣΥΡΙΖΑ στις ερχόμενες εκλογές δεν θα αλλάξει και πολλά πράγματα σύμφωνα με τον Καμίλο: «Θα μπούμε σε μία περίοδο έντονης πολιτικής αστάθειας» εκτιμά. Η μόνη λύση, για εκείνον είναι να κινητοποιηθούμε σε τοπικό επίπεδο: «Θέλουμε κυρίως να πείσουμε του κατοίκους των Ιωαννίνων ότι αυτό το έργο είναι ανώφελο».

Και να τους κάνουμε να ακούσουν τη φωνή το ποταμιού.

Πηγή: Marie Astier, “Reporterre, le qiotidien de l’ ecologie”, 2015 (http://www.reporterre.net/En-Grece-au-nom-de-la-croissance )

Ελεύθερη μετάφραση: Λυδία Ταμπουρατζή & Οδυσσέας Ταμπουρατζής