Η μάχη για την επιβίωση του Αώου

Σχεδιάζουν εκτροπή του ποταμού από την Πίνδο προς το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Δευτέρα, 24 Φεβρουαρίου 2014

Η εκτροπή νερού από την Πίνδο προς το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων είναι μια παλιά εμμονή μερίδας του τοπικού κατασκευαστικού κεφαλαίου με επικεφαλής τον τέως βουλευτή της ΝΔ Ελευθέριο Καλογιάννη, που εδώ και 25 χρόνια τη διακινεί με διαφορετικές εκδοχές τόσο προέλευσης του νερού όσο και χρησιμότητας. Κατά καιρούς, το σχέδιο έχει εξασφαλίσει υποστηρικτές σε κεντρικό επίπεδο (κυρίως κατά τα διαστήματα των φιλικών προς τον εμπνευστή του κυβερνήσεων), ενώ άλλοτε έχει απορριφθεί και υποχωρήσει. Στη σημερινή φάση, στο έδαφος ασφαλώς της κυβερνητικής διαχείρισης της κρίσης και της γενικευμένης επίθεσης στα περιβαλλοντικά αγαθά, προωθείται με υδροηλεκτρικό «άλλοθι» από το κοινοπρακτικό σχήμα ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή – ΔΕΗ Ανανεώσιμες, η δραστηριοποίηση του οποίου τροποποίησε το συσχετισμό των δυνάμεων και έδωσε νέα ώθηση στο «όραμα», το οποίο πλέον προβλέπει τη μερική εκτροπή του ποταμού Αώου. Η κοινοπραξία εξασφάλισε τόσο τις άδειες παραγωγής ενέργειας από τη ΡΑΕ όσο, κυρίως, τη νομιμοποίηση της εκτροπής από το Σχέδιο Διαχείρισης λεκανών απορροής υδατικού διαμερίσματος Ηπείρου, που υπέγραψε το καλοκαίρι ο αρμόδιος υπουργός.

Φαραωνικά έργα

Ωστόσο, ο κινητήριος «αναπτυξιακός» μύθος του έργου όλα αυτά τα χρόνια δεν ήταν υδροηλεκτρικός, αλλά ο περιβόητος «εμπλουτισμός» της πολύπαθης λίμνης Παμβώτιδας, τα βάσανα της οποίας απαιτούν ένα ξεχωριστό άρθρο. Ο μύθος, λοιπόν, ίσως για να θυμίζει το αρχαιοελληνικό πρότυπο του καθαρισμού της κόπρου του Αυγεία, θέλει την Παμβώτιδα να χρειάζεται ροή «καθαρού νερού». Πρόκειται, βεβαίως, για επιστημονική ανοησία, όχι μόνο επειδή η ρύπανση και η περιβαλλοντική υποβάθμιση της λίμνης δεν εντοπίζεται στο νερό, αλλά στο ίζημα του πυθμένα της αλλά και επειδή έχει την τύχη να γειτνιάζει με πλούσια κοιτάσματα υπόγειων νερών στο βουνό Μιτσικέλι, τα οποία απέκοψε με τεχνητά αναχώματα η χούντα και με την επιβαλλόμενη αποκατάσταση της επικοινωνίας επαρκούν για οποιαδήποτε χρήση στο λεκανοπέδιο. Αντί, όμως, το πολιτικό σύστημα να διαχειριστεί ορθολογικά τους πλούσιους υδάτινους πόρους της πιο βροχερής περιοχής της Ελλάδας, διερευνώντας φτηνές και οικολογικά συμβατές λύσεις, και αντί βεβαίως να αντιμετωπίσει τις αιτίες της υποβάθμισης, επιλέγει τα φαραωνικά έργα μεταφοράς νερού, τη θεοποίηση των μεγάλων εργολαβιών και τον «υδρολογικό ιμπεριαλισμό» σε βάρος της λεκάνης του Αώου. Η επίκληση του «εμπλουτισμού», όμως, παρουσιάζει νομικά προβλήματα και δεν δικαιολογεί την παραβίαση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2000/60 για τα νερά, που απαγορεύει κατ’ αρχήν τη μεταφορά νερού από άλλη λεκάνη απορροής. Επειδή αντίθετα, σύμφωνα με τη γνωμοδότηση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τον Αχελώο, η παραγωγή ενέργειας μπορεί, υπό προϋποθέσεις βεβαίως ειδικής αιτιολόγησης και ανυπαρξίας εναλλακτικών λύσεων, να στοιχειοθετήσει εξαίρεση από τον κανόνα, η μερική εκτροπή του Αώου βαφτίστηκε στο τελικό σχέδιο διαχείρισης μόνο «υδροηλεκτρικό έργο». Πρόκειται για τη λειτουργία δύο υδροηλεκτρικών σταθμών στη διαδρομή της εκτροπής προς την Παμβώτιδα, ισχύος 7,8 και 11,6 MW μετά από τις τελευταίες αυξητικές τροποποιήσεις των αδειών τους, που σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να θεωρηθούν «μοναδικές» λύσεις για την παραγωγή ενέργειας. Εξάλλου, το Σχέδιο Διαχείρισης λεκανών απορροής έχει προσβληθεί δικαστικά από μια σύμπραξη περιβαλλοντικών οργανώσεων, φορέων της περιοχής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Μη αναστρέψιμες συνέπειες

Ο Αώος, παρά τη μοναδική ομορφιά των ορεινών του τοπίων, είναι ένα ποτάμι ήδη πληγωμένο, καθώς με την κατασκευή το 1988 του μεγάλου φράγματος στις πηγές του έχει στερηθεί 100 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού το χρόνο, που στη συνέχεια καταλήγουν στον Άραχθο και στα δικά του φράγματα. Το σχέδιο της κοινοπραξίας ΤΕΡΝΑ-ΔΕΗ προβλέπει την απόληψη 70 επιπλέον εκατομμυρίων από τη θέση «Βαθύλακκος» λίγο πριν από τον οικισμό της Βωβούσας, τα οποία με τη βοήθεια αντλιοστασίου θα ανυψώνονται κατά 350 μέτρα μέχρι την τεχνητή λίμνη του φράγματος και στη συνέχεια θα εκτρέπονται κατά το μεγαλύτερο μέρος τους προς την Παμβώτιδα και κατά ένα μικρό προς τον Άραχθο.

Στην πραγματικότητα το ποτάμι πρόκειται να απωλέσει θανάσιμα μεγάλες ποσότητες νερού στο σημείο της εκτροπής και για πολλά χιλιόμετρα ακόμη μέσα στην ονομαστή χαράδρα του, καθώς οι δύο σημαντικοί του παραπόταμοι Βοϊδομάτης και Σαραντάπορος συναντιούνται μαζί του αρκετά μετά από την Κόνιτσα. Οι συνέπειες στα οικοσυστήματα, τη βιοποικιλότητα και τους προστατευόμενους οικοτόπους της περιοχής, που ανήκει στο Εθνικό Πάρκο της Βόρειας Πίνδου και στο δίκτυο Natura 2000, θεωρούνται από τον Φορέα Διαχείρισης μη αναστρέψιμες. Ένας δυναμικός κλάδος ορεινού και εναλλακτικού τουρισμού, που προσπαθεί να αντισταθεί με νύχια και με δόντια στην κρίση, θα πληγεί καίρια ενώ θα μειωθεί ακόμη και η αρδευτική ικανότητα στον κάμπο της Κόνιτσας.

Μέτωπο νερού

Η απειλή αυτή έχει συσπειρώσει ένα πλατύ, αριθμητικά και πολιτικά, μέτωπο αντίστασης με επίκεντρο τους οικισμούς της περιοχής και τα Γιάννενα αλλά και φίλους σε όλη την Ελλάδα. Η Κίνηση για την Προστασία του Αώου («Protect Aoos» - http://protectaoos.blogspot.gr/) μετράει ήδη αρκετούς μήνες ζωής και έχει διοργανώσει σειρά από εκδηλώσεις. Οι πολιτικές ισορροπίες στην περιοχή έχουν κριθεί εναντίον του έργου και έχουν αναγκάσει ακόμη και τη νεοδημοκρατική πλειοψηφία της Περιφέρειας Ηπείρου, η οποία βεβαίως γνωμοδότησε υπέρ του Σχεδίου Διαχείρισης, σε αμήχανη σιωπή, στη χώρα όμως του φαστ - τρακ και της κυβερνητικής αυθαιρεσίας δεν επιτρέπεται ούτε εφησυχασμός ούτε αδράνεια. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η προσπάθεια συντονισμού και δημιουργίας «μετώπου νερού» από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις για τον Αώο, τον Άραχθο και τον Καλαμά, ενώ την προηγούμενη εβδομάδα πραγματοποιήθηκε εκδήλωση αλληλεγγύης με θέμα «Ο Αώος υποδέχεται τη Χαλκιδική». Τέλος, αξιοπρόσεκτη είναι η διεύρυνση του μετώπου πέρα από τα ελληνικά σύνορα, καθώς ο Αώος στο μεγαλύτερο κομμάτι της διαδρομής του συνεχίζει στο αλβανικό έδαφος, και υπάρχουν συνεννοήσεις με εκπροσώπους της Αυτοδιοίκησης της γειτονικής χώρας τόσο για τη λειτουργία διασυνοριακού οικομουσείου, όσο και για το συντονισμό των αντιδράσεων ενάντια στην εκτροπή. Εξίσου «διεθνιστική» ήταν η παρουσία τούρκων αγωνιστών του κινήματος ενάντια στα φράγματα στο οικοκάμπιγκ, που διοργανώθηκε τον Αύγουστο στη Βωβούσα.

Σχεδιάζονται τρία φράγματα ακόμα

Το σχέδιο της αποικιακής εκμετάλλευσης του υδάτινου δυναμικού του ποτάμιου συστήματος του Αώου δεν περιορίζεται στην εκτροπή, αλλά η υπό ιδιωτικοποίηση, ή υπό ιδιωτική σύμπραξη, ΔΕΗ έχει σχεδιάσει και τρία μεγάλα φράγματα για το απώτερο μέλλον, ένα μέσα στη χαράδρα του Αώου και δύο στον Σαραντάπορο. Σήμερα, ωστόσο, η σοβαρότερη περιβαλλοντική απειλή προέρχεται από την καλπάζουσα ασθένεια των πλατάνων, ενώ στο αλβανικό έδαφος παρατηρούνται και σημαντικά προβλήματα ρύπανσης.

Αξίζει πάντως να προβληματιστεί κανείς για το βασικό αξίωμα της τεχνοκρατικής ιδεολογίας σε όλες τις εκδοχές της, και στην «άγρια» ιδιωτική και στην «ήπια» δημόσια, ότι οι άνθρωποι δεν πρέπει να αφήνουν το νερό των ποταμών να χύνεται «αναξιοποίητο» στη θάλασσα. Όμως η επιστήμη μάς διδάσκει ότι ένα ποτάμι δεν είναι μόνο νερό. Είναι η ζωή που το νερό κουβαλάει, συντηρεί και δημιουργεί, είναι το απόθεμα της βιοποικιλότητας, οικοσυστήματα και οργανισμοί, χλωρίδα και πανίδα, λιβάδια και τοπία, και η ζημιά, βιολογική, οικολογική αλλά σε τελική ανάλυση και οικονομική, από την διατάραξη του φυσικού κύκλου του νερού είναι πολύ μεγαλύτερη από τα οφέλη, και τα επιχειρηματικά κέρδη, της «αξιοποίησης». Κι’ ακόμα ποτάμι σημαίνει εμπορικοί δρόμοι και ανταλλαγές, κοινά μουσικά ακούσματα, ανθρώπινες μνήμες και συνήθειες αιώνων. «Τα ποτάμια είναι οι ταχυδρόμοι των βουνών», μας υπενθυμίζει ο ποιητής Γιάννης Δάλλας. Και των αγώνων για την αξιοπρέπεια της ορεινής Ελλάδας θα μπορούσαμε να προσθέσουμε.

πηγή: Η εποχή